Κ. Κασσιός, Καθηγητής ΕΜΠ, ∆ιευθυντής Εργαστηρίου Φυσικής Γεωγραφίας και Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων
∆ιονυσία – Γεωργία Περπερίδου, Υποψήφια Διδάκτωρ Ε.Μ.Π.
Αθήνα, Μάρτιος 2005
1. Εισαγωγή
Η καλή ποιοτική σύσταση της ατμόσφαιρας για την πόλη αποτελεί µία κατ’ εξοχήν σηµαντική διάσταση που παίζει αποφασιστικό ρόλο στην ποιότητα ζωής των κατοίκων της.
Οι ατμοσφαιρικές συνθήκες της πόλης είναι αυτές που καθορίζουν τα επίπεδα υγείας, ευεξίας, ψυχικής διάθεσης των κατοίκων, ενώ παράλληλα επηρεάζουν καθοριστικά την εµφάνιση και τη διάρκεια των κτισμάτων, των οικιστικών δοµών, των µνηµείων κλπ.
Το τι καθορίζει την ποιότητα της ατµόσφαιρας σε µία αστική περιοχή, ποιες είναι οι µεταβλητές και ποιοι οι παράγοντες που συµµετέχουν σε αυτό τον καθορισµό, ως αντικείµενο έρευνας και ως θέµα σπουδής έχουν µελετηθεί από µακρού και έχουν εξαντληθεί, ώστε να είναι γνωστοί σήµερα όλοι οι λόγοι και οι αιτίες που συμβάλουν στην ποιοτική σύσταση και τη δυναµική εικόνα της ατμόσφαιρας.
Πρωταγωνιστής στην ατμοσφαιρική εικόνα της πόλης είναι ο άνθρωπος – κάτοικος µε τις δραστηριότητές του σε ποσότητα και ένταση, στο είδος και το µέγεθος της καταναλωτικής του συµπεριφοράς αλλά και στις αστικές του συνήθειες.
Η υποβαθμισμένη ποιότητα της ατμόσφαιρας στους αστικούς χώρους σήµερα δεν είναι απόρροια µόνο της συμπεριφοράς του ανθρώπου – κατοίκου της πόλης αλλά και των επιλογών που γίνονται για τη λειτουργία του συστήματος από το επίσηµο κράτος.
Η πολιτεία και οι δηµοτικοί άρχοντες, µε τους κανόνες και τις ρυθµίσεις τους καθορίζουν το πλαίσιο ζωής στον αστικό χώρο. Με τα κίνητρα δε και τις χρηματοδοτήσεις, που συχνά παρέχουν σε διάφορες κοινωνικές οµάδες, έχουν την συνευθύνη για το ποιοτικό επίπεδο όλων σχεδόν των φυσικών μεταβλητών που συμβάλουν στην διαμόρφωση της ποιότητας ζωής της πόλης.
Στην παρούσα παρέµβαση θα αποµονωθεί µία από τις πολλές µμεταβλητές που συμμετέχουν στη διαμόρφωση της ποιότητας του αέρα αλλά και σε άλλες µορφές και τύπους που συνθέτουν την ποιότητα ζωής του αστικού χώρου και αυτή είναι το αστικό ή και περιαστικό πράσινο.
Το πράσινο των αστικών περιοχών συνιστά, αναντίρρητα, το μοναδικό αυτοδύναμο απορρυπαντικό και βελτιωτικό της ποιότητας της ατμοσφαιρικής σύστασης συστατικό.
Επιπλέον είναι ένα ανοικτό φυσικό σύστηµα, που όταν εγκατασταθεί, διαρκώς και χωρίς διακοπές, ενισχύει, φιλτράρει και εµπλουτίζει το φυσικό περιβάλλον της πόλης χωρίς ιδιαίτερες φροντίδες και απαιτήσεις.
2. Οι φυσικές λειτουργίες του αστικού πρασίνου
Είναι γνωστό σε όλους πως τα φυτά µε τους φωτοχημικούς μηχανισμούς που διαθέτουν συνιστούν φωτοσυνθετικούς αυτότροφους οργανισμούς, που µε το φύλλωµά τους δεσμεύουν την ηλιακή ενέργεια και μετατρέπουν τα ανόργανα στοιχεία σε χηµικά παράγωγα.
Με καθοριστική ουσία τη χλωροφύλλη, που βρίσκεται στους χλωροπλάστες – τα πράσινα µέρη του φυτού – και διαµέσου των στοµάτων των φύλλων, λαµβάνει χώρα η διακίνηση του ατμοσφαιρικού αέρα κατά τρόπο ώστε το παραγόμενο οξυγόνο, που παράγεται µε τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης, να διοχετεύεται στην ατμόσφαιρα, αφού προηγουμένως το εισερχόμενο µε τον αέρα CO2 έχει δεσμευτεί και συνενωθεί µε το υπάρχον στα φύλλα νερό (οπότε πέρα από το οξυγόνο παράγονται και σάκχαρα) σύµφωνα µε την εξίσωση της φωτοσύνθεσης: 6CO2 + 6H2O + ενεργ. → C6H12O6 + 6O2.
Αντίθετα κατά την διάρκεια της νύχτας και µέσω της διαδικασίας της αναπνοής συμβαίνει η αντίστροφη διαδικασία, σε ότι αφορά τα αέρια, οπότε ενώ το ατμοσφαιρικό οξυγόνο δεσμεύεται, αποδίδεται διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα σύµφωνα µε τη σχέση: C6H12O6 + 6O2 → 6CO2 + 6H2O + απελευθέρωση ενέργειας.
Γενικά το τελικό ισοζύγιο σε ότι αφορά το παραγόμενο οξυγόνο κατά την ηµέρα και το παραγόμενο διοξείδιο του άνθρακα κατά τη νύχτα έχει θετικό πρόσηµο ως προς το οξυγόνο, το οποίο πλεονεκτεί και συνεπώς δρα αθροιστικά στο παραγόμενο και διοχετευόμενο οξυγόνο της ατμόσφαιρας. Έχει υπολογισθεί πως το διοξείδιο του άνθρακα που παράγεται και αποδίδεται στην ατμόσφαιρα από ένα φυτό µε την αναπνοή είναι μόλις το 1/3 µε 1/5 αυτού που το φυτό δεσμεύει και καταναλώνει κατά την φωτοσύνθεση.
Πρώτο λοιπόν, άµεσο και ευεργετικό πλεονέκτημα από την παρουσία βλαστήσεως και γενικότερα των φυτών στην πόλη, είναι η δέσµευση του διοξειδίου του άνθρακα και η απελευθέρωση οξυγόνου στην ατμόσφαιρα. Πάνω σε αυτές τις διαφορές παραγωγής οξυγόνου και δέσμευσης διοξειδίου του άνθρακα στηρίζεται η ζωή του ανθρώπου. Για να γίνει κατανοητό το μέγεθος για το ρόλο του φυτικού κόσµου θα πρέπει να υπολογισθεί ότι η διοχέτευση οξυγόνου στην ατμόσφαιρα από τα φυτά των τροπικών δασών συμβάλλει κατά 55% στην αύξηση του οξυγόνου στην ατμόσφαιρα.
Χαρακτηριστικά αναφέρεται πως το πράσινο φύλλωµα ενός ώριµου δένδρου π.χ. πλατάνι παράγει µε τους μηχανισμούς της αναπνοής και της διαπνοής 1,7 χιλιόγραμμα οξυγόνου την ώρα. Ένα στρέμμα µε 100 δένδρα μπορεί να διοχετεύσει στην ατμόσφαιρα μέχρι και 170 χιλιόγραμμα την ώρα.
Μία ακόµα σηµαντική συνεισφορά του πρασίνου των πόλεων (αστικού και περιαστικού) είναι η κατανάλωση ενέργειας. Ένα ώριµο δένδρο, κατά τη διάρκεια της αναπνοής και της διαπνοής καταναλώνει 230.000 Kcal/ ηµέρα ενέργεια – θερμοκρασίας, η οποία αντιστοιχεί µε 5 κλιματιστικά συνεχούς λειτουργίας.
Επίσης στη σκιά ενός δένδρου παρατηρείται ελάττωση κατά 25 – 30% της ορατής ακτινοβολίας (ακόµα και το γρασίδι χωρίς την ύπαρξη δένδρων διοχετεύει μέρος της ηλιακής ακτινοβολίας στο έδαφος, οπότε και υπάρχει µμεγαλύτερη δροσιά).
Επιπλέον τόσο το αστικό όσο και το περιαστικό πράσινο συνδράμουν στην διατήρηση σταθερού θερμοκρασιακού επιπέδου στον αστικό χώρο αφού το καλοκαίρι συμβάλουν στην μείωση της θερμοκρασίας και το χειµώνα στην αύξηση της (κατά 2 – 7ο F), οπότε αποφεύγονται οι ακραίες θερμοκρασίες, οι οποίες είναι επικίνδυνες για τον πληθυσμό της πόλης. Ουσιαστικά τα φυτά απορροφούν μεγάλο μέρος της θερµότητας του ήλιου την ηµέρα και την ελευθερώνουν σιγά - σιγά το βράδυ, οπότε και απαλύνουν την θερμοκρασία της ηµέρας και θερμαίνουν τη νύχτα.
Το αστικό καθώς και το περαστικό πράσινο πέρα από παραγωγοί οξυγόνου, συμβάλουν στο φιλτράρισµα του ατμοσφαιρικού αέρα από του διάφορους ατμοσφαιρικούς ρύπους, όπως η σκόνη, τα μικροσωµατίδια, το οξείδια του αζώτου, του άνθρακα και του θείου κλπ. Παρακάτω αναφέρονται δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα της απορρυπαντικής ικανότητας του αστικού και περιαστικού πρασίνου.
• 100 στρέµµατα αστικού – περιαστικού πρασίνου (π.χ. οξιές) κατακρατούν 4 τόνους σκόνης, ετησίως, η οποία αποπλύνεται στο έδαφος σαν οργανική ουσία.
• Σε έρευνα που έγινε στην Ρωσία αναφορικά µε τις συγκεντρώσεις των αέριων ατμοσφαιρικών ρύπων, προέκυψε το αποτέλεσµα πως υπάρχει σηµαντική μείωση τους όταν αυτοί διέρχονται από χώρους αστικού πρασίνου: Συγκέντρωση SO2 0,27 mg/ m3 σε απόσταση 1000 μέτρων από το σηµείο εκπομπής, μειώνεται στα 0,14 mg/ m3 στα 1500 μέτρα χωρίς πράσινο και 0,08 mg/ m3 στα 1500 μέτρα µε ύπαρξη πράσινης ζώνης 500 μέτρων. ∆ηλ. παρατηρείται μείωση της συγκέντρωσης του διοξειδίου του θείου κατά 50%. Αντίστοιχα για τα οξείδια του αζώτου στα 1000 μέτρα από το σηµείο εκπομπής η συγκέντρωση είναι 0,22 mg/ m3, στα 1500 μέτρα χωρίς πράσινο 0,13 mg/ m3 και σε πράσινη ζώνη 500 μέτρων στα 1500 μέτρα από το σηµείο εκπομπής η συγκέντρωση των οξειδίων του αζώτου μειώνεται στα 0,07 mg/ m3 μείωση 50% σε σχέση µε την συγκέντρωση στα 1500 από το σηµείο εκπομπής χωρίς την ύπαρξη ζώνης πρασίνου.
Πέρα από την απορρυπαντική του δράση το αστικό πράσινο μπορεί να αποτελέσει πρώτης τάξεως ηχομονωτικό για τον αστικό χώρο. Σύµφωνα µε μετρήσεις των Rober & Kara Atsev που έγιναν στη Σόφια της Βουλγαρίας παρατήρησαν μείωση των επιπέδων του θορύβου στον αστικό χώρο κατά 0,17DB ανά τετραγωνικό μέτρο δενδρώδους επιφάνειας.
Πέρα από τις παραπάνω σηµαντικές συµβολές του αστικού πράσινου στην ατμόσφαιρα και στο περιβάλλον γενικότερα του αστικού χώρου, εξίσου σηµαντικός είναι και ο ρόλος του αστικού πρασίνου στην διαμόρφωση της ψυχολογίας των κατοίκων μίας πόλης. Κοινωνικές μελέτες έδειξαν πως σε πόλεις ή σε τµήµατα πόλης χωρίς πράσινο η βία και η εγκληματικότητα των κατοίκων εµφανίζεται αυξημένη, ενώ παράλληλα εµφανίζονται και αυξηµένα ποσοστά αυτοκτονιών.
Το αστικό πράσινο δεν αποτελεί µόνο πνεύμονα ζωής για µία πόλη και τους κατοίκους της. Αποτελεί το σύνδεσµο του ανθρωπογενούς χώρου – της πόλης – µε το φυσικό περιβάλλον. Οι εποχιακές αλλαγές, το χρώµα των φυλλωμάτων και των λουλουδιών, όµορφες μυρωδιές που προέρχονται από τα λουλούδια, η παρουσία πτηνικής πανίδας είναι ορισµένα από τα στοιχεία του αστικού πρασίνου που βοηθούν τον άνθρωπο της πόλης να ξεπεράσει το άγχος της καθημερινότητας και να βρει την χαµένη του ψυχική υγεία. Οι χώροι πρασίνου των πόλων αποτελούν ταυτόχρονα και χώρους κοινωνικότητας των κατοίκων των πόλεων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου